آیا آرتروز زانو قابل درمان و پیشگیری است؟ بررسی علائم و علل ابتلا

آرتروز زانو یکی از بیماری‌های شایع مفصل زانو می‌باشد که اغلب در سنین بالا به دلیل تحلیل رفتن غضروف مفصل زانو رخ می‌دهد. از علائم متداول آرتروز زانو، درد هنگام فعالیت، خشکی مفصل، التهاب و صدا دادن زانو است. این عارضه درمان قطعی ندارد، اما پیروی کردن از یک پروتکل درمانی جامع شامل: فیزیوتراپی، تزریق PRP، لیزردرمانی، تکارتراپی و شاک‌ویو تحت نظر متخصص آرتروز زانو می‌تواند علائم ناخوشایند این بیماری‌ را تا حد زیادی کاهش داده و دامنه حرکتی بیمار را بهبود بخشد. از این رو در صورت مشاهده نشانه‌های آرتروز زانو حتما به پزشک مراجعه نمایید زیرا درمان به موقع در مراحل اولیه، سرعت پیش‌روی بیماری را کاهش می‌دهد. خوشبختانه آرتروز زانو قابل پیشگیری است، بنابراین اگر در معرض ابتلا به آرتروز زانو هستید، ورزش، تقویت عضلات و تغذیه سالم احتمال ابتلا به آرتروز زانو را به طور چشم‌گیری کاهش خواهد داد.

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز نوعی بیماری است که در آن مفصل تخریب می‌شود. در آرتروز زانو، غضروف زانو (لایه صاف، نازک و روان‌کننده‌ای که دو انتهای استخوان‌های تشکیل‌دهنده مفصل زانو را پوشش می‌دهد) تحلیل می‌رود.

اگر آرتوز زانو دارید، ساختارهای مختلفی که مفصل زانویتان را تشکیل می‌دهند دچار آسیب می‌شوند. یعنی بخشی از غضروفی که به طور طبیعی به استخوان‌هایتان اجازه می‌دهد که در مقابل هم حرکت کنند از دست می‌رود. شکل استخوان‌های شما ممکن است تغییر کند و شاید نوعی زوائد استخوانی شبیه خار ایجاد کنند. غشاهایی که مفصل زانوی شما را می‌پوشانند نیز می‌توانند ملتهب شوند. این تغییرات بر نحوه عملکرد زانوی شما اثر منفی گذاشته و می‌توانند منجر به علائمی ‌از قبیل درد و خشکی شوند. در موارد شدید آرتروز زانو، ممکن است استخوان‌ها کاملاً مستقیم به هم مالیده شوند به طوری که دیگر حالت روان‌کننده بین آن‌ها به حداقل می‌رسد. نتیجه همه این مسائل درد و ناتوانی در بیمار است.

درجات و شدت آرتروز زانو

درجات مختلف آرتروز زانو، باتوجه به شدت آسیب و علائم به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:

مرحله اول: جزئی

بیمارانی که از آرتروز زانو مرحله اول رنج می‌برند با فرسایش و خارهای استخوانی خفیف در انتهای مفاصل زانویشان مواجه می‌شوند. اما در این مرحله بعید است که دچار درد و ناراحتی شوند.

مرحله دوم: خفیف

در مرحله 2، تصاویر تشخیصی یا اشعه ایکس از مفصل زانو، رشد کم بیش زیاد خارهای استخوانی را نشان می‌دهد در حالی که فضای بین استخوان‌ها طبیعی به نظر می‌رسد و فرد کم‌کم علائم درد مفصلی را تجربه می‌کند. معمولاً، بیمار در ناحیه دور مفاصل زانو خشکی و ناراحتی احساس می‌کند خصوصاً وقتی که برای مدت طولانی می‌نشیند، یا بعد از بلندشدن از خواب در صبح، و یا بعد از ورزش. اگرچه اندازه غضروف و بافت‌های نرم تقریباً طبیعی باقی می‌ماند، تخریب پروتئینی بستر غضروف ناشی از افزایش تولید آنزیم‌هایی مثل متالوپروتئیناز اتفاق می‌افتد.

مرحله سوم: متوسط

شدت مرحله 3 این بیماری در حد متوسط است یعنی تحلیل‌رفتگی بارز سطح غضروف بین استخوان‌ها اتفاق افتاده و فیبریلاسیون فضای بین استخوان‌ها را تنگ می‌کند. تکه‌های پروتگلیکانی و کلاژنی هم با پیشرفت بیماری در مایع مفصلی آزاد می‌شوند، که با سخت‌تر شدن آن، استخوان‌ها در ناحیه مفصل خارهایی را ایجاد می‌کنند.

با پیش‌روی آرتروز زانو، التهاب بارزی اتفاق می‌افتد که باعث درد مداوم حین راه‌رفتن، دویدن، حالت چمباتمه زدن، کشش و زانوزدن می‌شود. در کنار خشکی مفصل پس از نشستن برای یک مدت طولانی یا بیدارشدن از خواب در صبح، شاید حین راه‌رفتن، مفاصل صداهایی از خودشان تولید کنند.

مرحله چهارم: شدید

مرحله 4 شدید تلقی می‌شود. در مرحله 4، فضای مفصلی بین استخوان‌ها به شدت تحلیل رفته که باعث فرسودگی غضروف می‌شود و در نهایت مفصل خشک می‌شود. تخریب غضروف منجر به پاسخ التهابی مزمن می‌شود و کاهش مایع مفصلی هم باعث اصطکاک و افزایش درد و ناراحتی حین راه‌رفتن یا حرکت دادن مفصل می‌شود. مرحله پیشرفته این بیماری از خودش ایجاد خارهای استخوانی بیشتری را نشان می‌دهد که باعث درد شدید می‌شود، و انجام کارهای روزمره یعنی راه‌رفتن و از پله پایین‌رفتن به چالشی بزرگ برای بیمار تبدیل می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر درد زانویتان همراه با موارد زیر بود، حتماً از پزشکتان برای ویزیت و معاینه نوبت بگیرید.

1. مشکل در راه‌رفتن
2. برهم‌ریختگی شکل مفصل
3. عدم توانایی حفظ وزن
4. کاهش حس در زانو
5. درد طولانی
6. دردی که روی زندگی روزمره یا خوابتان اثر منفی گذاشته
7. قرمزی یا ورم دور مفصل
8. کاهش بازه حرکتی یا انعطاف‌پذیری

روش‌های تشخیص آرتروز زانو

پزشک شما از اطلاعات مربوط به خانواده‌تان و همین‌طور سوابق پزشکی‌تان استفاده می‌کند تا متوجه این مسئله بشود که آیا علائم شما ناشی از آرتروز زانو است یا خیر. شاید از شما بپرسد چه زمانی متوجه درد یا خشکی شدید، آیا همیشه احساس ناراحتی دارید یا فقط مواقعی خاص یا حین یک سری فعالیت خاص.

آزمایشات غربالگری دیگری که شاید برای ارزیابی وضعیت شما لازم باشد عبارتند از:

• اشعه ایکس: تصویربرداری اشعه ایکس تصاویر شفاف و جزئی‌ای از مفصل زانو ارائه می‌دهد و شاید زوائد استخوانی یا تنگ‌شدگی مفصل را هم نشان دهد. این دو مورد اصلی‌ترین نشانه برای تشخیص آرتروز زانو هستند.
• سونوگرافی: تکنیک سونوگرافی از امواج صوت سرعت بالا برای ساخت تصاویر آنی از ساختارهای درون بدن ارائه می‌دهد به طوری که هم پزشک و هم فرد مورد معاینه می‌توانند آن را ببینند. سونوگرافی می‌تواند التهاب در بافت‌های نرم و تجمع غیرطبیعی مایع در قسمت جلویی یا پشتی مفصل را نشان دهد.
• ام‌آر‌آی: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) صرفاً زمانی لازم خواهد شد که نیاز به رد تشخیص بیماری‌های دیگر یا ارزیابی وضعیت سلامتی یا بیماری بافت‌های نرم (غضروف، تاندون‌ها، عضلات) زانوی شما باشد.

آزمایش خون هم شاید به رد انواع دیگر آرتروز مثل آرتریت روماتوئید کمک کند.

درمان آرتروز زانو

درمان قطعی برای آرتروز زانو وجود ندارد اما خیلی از بیماران دچار آرتروز زانو می‌توانند علائمشان را به شکلی موثر مدیریت کنند. راه حل‌های زیر شاید برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو مفید باشد.

درمان‌های اولیه

در گام اول درمان آرتروز زانو، موارد زیر می‌توانند در کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی موثر باشند:

داشتن فعالیت

استراحت و پرهیز از ورزش با آرتروز زانو درد و خود بیماری را در بلندمدت تشدید می‌کنند. پس حتی اگر کمی ‌برایتان ناخوشایند بود از زانویتان کار بکشید، اما قبل از آن که دیگر خیلی دردناک شود، به آن استراحت دهید.

کاهش وزن

اضافه وزن می‌تواند منجر به درد بیشتر و آسیب شدیدتر به زانوی درگیر شده با آرتروز شود. حتی کمی‌ کاهش وزن می‌تواند به شکل چشم‌گیری درد و علائم دیگر آرتروز زانو را کاهش دهد. شاید بد نباشد که اگر حفظ وزن سالم برایتان مشکل است، از یک متخصص تغذیه درباره تغذیه سالم و کاهش وزن کمک بگیرید.

کمپرس گرم و سرد

گرمادرمانی یعنی استفاده از سرما یا گرما روی مفصل برای بهبود علائم آرتروز، که می‌تواند آن را با پک، حوله و موارد مشابه انجام داد. گرما با بهبود جریان خون و شل کردن عضلات، و سرما با بی‌حس کردن درد، کاهش ورم، انقباض عروق خونی، و مسدودکردن ایمپالس‌های عصبی به مفصل، به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کنند. (منبع)

دارودرمانی

داروهای مختلفی برای مدیریت آرتروز زانو وجود دارند که برای استفاده از هر کدام، درجات مختلفی از شواهد علمی ‌وجود دارد. این موارد عبارتند از:

داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی یا NSAIDs که هم بدون نسخه قابل تهیه هستند و هم گاهاً باید توسط پزشک بر حسب دوز و مواد دیگرشان تجویز شوند. معمولاً یا خوراکی هستند (به صورت قرص یا کپسول) یا مستقیم روی پوست اعمال می‌شوند (موضعی) (به صورت ژل و داروهای مالشی).

NSAID‌های خوراکی خط اول ترجیحی برای درمان آرتروز زانو هستند و به کاهش درد و علائم آن کمک می‌کنند. اگرچه شواهدی مبنی بر مفیدبودن یا علیه NSAIDهای موضعی وجود ندارد اما بد نیست برای یک مدت کوتاه امتحان کنید تا اگر برای شما موثر بود، از آن‌ها استفاده کنید.

حتماً دقت داشته باشید که NSAID‌ها برای یک دوره کوتاه و با دوز پایین باید مصرف شوند. حتماً با پزشکتان قبل از شروع مصرف این داروها مشورت کنید چون برخی افراد دچار عوارض ناشی از این داروها می‌شوند.

بریس یا زانوبند

عموماً بریس نوعی ساپورت برای زانو در بیماری آرتروز فراهم می‌کند و می‌تواند درد زانو را کاهش دهد. انواع بریس زانو برای آرتروز به اشکال مختلفی عمل می‌کنند. بریس می‌تواند نوعی فشار روی بافت نرم شما ایجاد کند، یا ثبات مفصل شما را افزایش دهد، یا وزن شما را بهتر توزیع کند.

اسلیوهای فشاری

اسلیو فشاری نوعی بریس کششی است که به خوبی روی زانوی شما قرار می‌گیرد. در واقع این بریس یا زانوبند، ناحیه دور زانوی شما را فرا می‌گیرد تا به کاهش ورم و افزایش راحتی زانو کمک کند.

زانوبند لولایی

زانوبند لولایی شبیه به اسلیو فشاری عمل می‌کند، اما نوعی لولای کوتاه هم در یک یا دوطرفش وجود دارد. زانوبندهای لولایی کمی ‌فشار اعمال می‌کنند و به حس عمقی (proprioception) هم کمک می‌کنند، اما معمولاً هم کمی ‌ثبات دوطرفه ایجاد می‌کنند. همین طور به شما کمک می‌کنند حس پایدارتری داشته باشید و برای کاهش درد آرتروز زانو هم موثر هستند.

زانوبند کاهنده‌ فشار

زانوبند آنلودر (کاهنده‌ فشار) از زانوبند لولادار سخت‌تر و محکم‌تر است. زانوبند آنلودر بیشتر برای افرادی مناسب است که بخش داخلی زانو(هایشان) دچار آرتروز شده است. (بخش داخل زانو، قسمتی است که به سمت زانوی مجاور می‌باشد). همچنین این زانوبند طبی برای ثابت نگه‌داشتن پا در دردهای شدید آرتروز قسمت داخلی زانو مناسب است.

متأسفانه، هیچ پاسخ یکتایی برای همه بیماران وجود ندارد. بهترین زانوبند برای آرتروز بستگی به تشخیص بیماری و نوع بدنتان دارد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش درد، ورم، و خشکی آرتروز زانوی شما کمک کند. همین‌طور می‌تواند در بهبود عملکرد مفصل زانو موثر باشد. در واقع راه‌رفتن، خم‌شدن، زانوزدن، چمباتمه‌زدن، و نشستن را برای شما آسان می‌کند.

آب‌درمانی

پزشکتان شاید ورزش در یک استخر هیدروتراپی را توصیه کند. این کار به عملکرد بهتر عضلات و مفاصل کمک می‌کند چون آب از یک استخر عادی گرم‌تر است و می‌تواند خیلی آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده باشد. نام دیگر آب‌درمانی، هیدروتراپی است.

اگر درد در مفاصلتان احساس می‌کنید شنا و ورزش در آب می‌توانند موثر باشند، چون آب وزن بدن شما را می‌گیرد، که هر گونه فشار را از روی زانوهای شما برمی‌دارد، در حالی که هم چنان می‌توانید راه‌ بروید. حتماً باید آن را با تمارینی که وزن شما را درگیر می‌کنند (مثل پیاده‌روی) متعادل کنید چون به تقویت استخوان‌های شما کمک می‌کند.

درمان دستی

درمان دستی یعنی به کارگیری فشارهای دست توسط درمانگر برای تغییر یا بهبود کیفیت و بازه حرکتی مفاصل و بافت‌های نرم. تحرک‌دادن (mobilization) نوعی تکنیک دستی است که از طریق حرکت غیرفعال مکرر با سرعت کم، سر خوردن طبیعی مفصل را در دامنه‌های مختلف تکرار می‌کند. از آن طرف، دستکاری فیزیکی (manipulation) به صورت نیروی سریع و کوچک، با دامنه کم و سرعت بالای حرکت مفصل تعریف می‌شود.

درمان دستی اثر مثبتی روی تخفیف درد در آرتروز زانو دارد. ترکیبی از درمان دستی و تمارین هدفمند فواید عملی مهمی ‌(افزایش بازه حرکتی) برای بیماران با آرتروز زانو دارد.

درمان‌های تزریقی

درمان‌های تزریقی در درمان مشکلات آرتروز زانو بسیار موثر هستند و مانند یک مایع لغزنده جایگزین غضروف از دست‌رفته خواهند شد، حرکت مفصل را تسهیل نموده و به بهبودی فرد کمک خواهند کرد. موثرترین درمان‌های تزریقی موارد زیر هستند:

تزریقات کورتون

اگر زانودرد مزمن دارید و با داروهای خوراکی یا درمان‌های دیگری مثل ورزش و کاهش وزن مشکلتان حل نشده، پزشکتان احتمالاً تزریق کورتون را به شما پیشنهاد می‌کند. تزریق کورتون به درون زانو می‌تواند درد را در برخی افراد مبتلا به آرتروز زانو برای مدتی از بین ببرد. اما طول تسکین درد از بین چند روز تا چند هفته متغیر خواهد بود و تعداد تزریقاتی که می‌توانید داشته باشید به دلیل عوارض بالقوه، محدود خواهد بود.

تزریق PRP

پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) کنسانترهای از فاکتورهای رشد خونی اتولوگ است که می‌تواند در تسکین علائم آرتروز اولیه زانو موثر باشد. اثربخشی تزریق PRP برای آرتروز هنوز مورد بحث است. اما در خیلی از موارد درد را کاهش داده است. (منبع 1)، (منبع 2)

تزریق ازن

وقتی ازن به درون مفصل تزریق می‌شود، می‌تواند ترمیم مفصل را تحریک کند، التهاب را کاهش دهد، و شاید رشد غضروف جدید را هم رقم بزند. ازن به خاطر اثرات ضدالتهابی‌اش به عنوان یک عامل درمانی شناخته شده است که با تسریع استفاده از گلوکز، بهبود متابولیسم پروتئین، تبدیل اسیدهای چرب غیراشباع به ترکیبات محلول در آب، و افزایش فعالیت گلبول‌های قرمز، متابولیسم سلولی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مکانیسم ازن در کاهش درد و بهبود کارکرد زانو از طریق مسدودکردن التهاب اتفاق می‌افتد. (منبع)

تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)

دستگاه TENS دستگاهی کوچک است که با باتری کار می‌کند، و مجهز به الکترودهایی است که به پدهای چسبناکی متصل می‌شوند و روی پوست شما قرار می‌گیرند. این دستگاه جریان‌های الکتریکی خفیفی را به پوست شما اعمال می‌کنند که اعصاب را برای تسکین درد تحریک می‌کنند. از نظر برخی افراد این درمان موثر بوده، اما افرادی هم هستند که این درمان خیلی برایشان اثربخش نبوده است.

مشخص شده است که TENS درد آرتروز را کم می‌کند و نیاز به دارو را هم تقلیل می‌دهد. TENS از طریق تحریک الکتریکی درد را تسکین می‌دهد که در واقع در سیگنال‌های درد سیستم عصبی دخالت می‌کند. (منبع)

لیزرتراپی

لیزتراپی سرد انرژی نور را به پوست شما می‌تاباند. این دستگاه از سطوح پایین انرژی یا فوتون کمک می‌گیرد. برخلاف لیزرهای با فرکانس بالاتر که برای جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند، این دستگاه‌ها پوست شما را گرم نمی‌کنند یا آن را نمی‌برند. فوتون‌ها به درون اعماق مفصل دردناک نفوذ می‌کنند. نور تغییرات شیمیایی را تحریک می‌کند که به سلول‌ها و بافت‌های آسیب دیده کمک می‌کند تا درمان شوند و رشد پیدا کنند. اثربخشی لیزر بستگی به چهار عامل طول موج، طول درمان، دز، و نواحی استفاده از دستگاه دارد.

شاک ویو

شاک ویو از انرژی لرزش فرکانس بالا بهره می‌گیرد که مثلاً سنگ‌ها و مواد دیگر را تخریب می‌کند، و با افزایش نرخ بازسازی عروقی در ناحیه آسیب‌دیده و نرخ ترمیم بافت اتولوگ همراه است. فرآیندهای زیست‌شناختی احتمالی آن عبارتند از افزایش تکثیر و تمایز سلول بنیادی مزانشیمی، کندکردن پاسخ التهابی و اثرات ضدمیکروبی.

شاک ویوتراپی برون‌بدنی را می‌توان در درمان آرتروز به عنوان یک درمان غیرتهاجمی ‌با ایمنی و اثربخشی مناسب در نظر گرفت. استفاده از ESWT برای درمان آرتروز زانو اثر مثبتی روی تسکین درد و بهبود کارکرد فیزیکی فرد دارند.

تکارتراپی

تکارتراپی نوعی گرمادرمانی درون‌زاد بر اساس امواج رادیویی است (که بدن شما را با تولید گرمای عمیق ترمیم می‌کند). TECAR مخفف انتقال انرژی مقاومتی و خازنی است. تکاردرمانی نوعی جریان دوطرفه را از الکترولیت‌های موجود در بدن القا می‌کند و به این ترتیب فرآیندهای متابولیکی سلولی را تسریع می‌کند. تکاردرمانی دمای بافت را “از درون” افزایش داده و هم‌زمان پتانسیل انرژی غشاهای سلولی را هم بالا می‌برد.

تکاردرمانی مکانیسم‌های خودترمیم‌کننده طبیعی بدن را تحریک می‌کند و فرآیندهای بازسازی و ضدالتهابی طبیعی بدن را هم تسریع می‌کند. به علاوه، تکاردرمانی جریان خون و لنف را بهبود می‌بخشد که منجر به بهینه‌تر رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های هدف زانوی آسیب دیده می‌شود.

جراحی

اگر آرتروزی دارید که باعث درد شدید شده یا تأثیر زیادی روی زندگی‌تان گذاشته، پزشکتان شاید جراحی را به شما پیشنهاد کند. البته صرفاً زمانی به شما پیشنهاد می‌شود که بقیه گزینه‌های درمانی اشاره شده در بالا را امتحان کرده باشید و خیلی برای شما موثر نبوده باشند.

چند نوع جراحی آرتروز زانو وجود دارد، که عبارتند از:

• آرتروسکوپی زانو: این جراحی خیلی برای اکثر بیماران دچار آرتروز تجویز نمی‌شود چون خیلی موثر و اثربخش نیست و عوارضی هم با خود به همراه دارد. اما جراحتان شاید به شما پیشنهاد کند تا این جراحی لاپاراسکوپیک را انجام دهید تا مفصلتان شسته شود خصوصاً اگر زانویتان دچار قفل‌شدگی شده باشد.
• استئتومی: در این جراحی، جراح شما استخوانتان را می‌برد و دوباره جا می‌اندازد تا از اعمال فشار و تنش روی قسمت آسیب‌دیده زانویتان جلوگیری کند. اگر سنتان کمتر از 60 سال است، این هم یکی از گزینه‌های درمانی است.
• تعویض زانوی کامل یا جزئی: که در آن جراح قسمت‌های آسیب‌دیده مفصل زانوی شما را با قسمت‌های مصنوعی تعویض می‌کند.

درمان آرتروز زانو با ورزش

ورزش منظم یکی از مهم‌ترین درمان‌ها برای آرتروز زانو است. این کار به شما در کاهش درد و حفظ سلامت عمومی‌تان کمک می‌کند. برای محافظت از مفاصل دردناکتان، فعالیت‌های کم‌شدت را امتحان کنید، به طوری که نیرو یا وزن کمی‌ روی زانوهایتان بیفتد.

سیر درمان و بهبودی آرتروز زانو

آرتروز زانو نوعی بیماری پیش‌رونده است. چاقی و آسیب مفصلی ظاهراً مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهایی هستند که قابل اصلاح می‌باشند. سیر کاهش کارکرد مفصل معمولاً به صورت کاهش ثبات یا عملکرد زانو خودش را نشان می‌دهد. اما در سطح فردی خیلی از بیماران ظرف سه سال اول پیگیری درمان کارکرد زانویشان را حفط می‌کنند یا به طور کلی بهبود می‌یابند. چاقی نوعی ریسک فاکتور قابل اصلاح است که خودش هم پیش‌بینی‌کننده کاهش کارکرد مفصل است. فعالیت بدنی تأثیر محافظتی عمیقی روی افت عملکردی ناشی از آرتروز در آینده دارد.

چه عواملی احتمال ابتلا به آرتروز زانو را بالا می‌برند؟

در حالی که آرتروز زانو ممکن است خیلی از افراد را در برهه‌ای از زندگی‌شان درگیر کند اما هیچ کس علت دقیق آن را نمی‌داند. متخصصین به خوبی می‌دانند که چند ریسک فاکتور شانس بروز آرتروز زانو را افزایش می‌دهند.

• سن: آرتروز با فرسودگی مفاصل در ارتباط بوده و در افراد مسن شایع است. اغلب اوقات افراد 40 ساله و مسن تر دچار این بیماری می‌شوند.
• جنسیت: زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آرتروز زانو هستند که دلیل آن یائسگی است.
• آسیب: آرتروز همین‌طور می‌تواند به دلیل فرسودگی مفصل پس از آسیب فیزیکی اتفاق بیفتد. به این بیماری، آرتروز پس از سانحه هم گفته می‌شود.
• ژنتیک: آرتروز زمینه خانوادگی دارد. اگر والدین یا خواهر/برادرتان آرتروز داشته باشد، شما هم بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری خواهید بود.
• اضافه‌وزن: اضافه‌وزن خودش یک ریسک فاکتور مشخص برای آرتروز است، زیرا داشتن اضافه‌وزن استرس بیشتری روی مفاصل می‌گذارد.
• یک سری مشاغل خاص: اگر شغلتان روی مفاصلتان استرس وارد می‌کند یا نیاز به کارهای پرتکرار دارد، شانس ابتلا به آرتروز هم در شما بالا می‌رود.
• تن عضلانی ضعیف: وقتی که همسترینگ، چهارسر، و عضلات ساق پا ضعیف باشند، استرس بیشتری به غضروف زانو و استخوان زیرین آن وارد می‌شود. این استرس می‌تواند منجر به آرتروز زانو شود.
• بیماری یا نواقص مادرزادی: دوره‌های نقرس یا آرتریت سپتیک یا عفونی و همین‌طور بیماری‌های متابولیک، قرارگیری بد استخوان، و بیماری‌های مادرزادی می‌توانند شانس ابتلا به آرتروز زانو را بالا ببرند.
• عدم ورزش: درست است که استرس بیش از حد روی مفصل زانو می‌تواند باعث آرتروز شود، اما همین مسئله برای استرس بیش از اندازه کم روی مفصل هم برقرار است.

نکات مراقبتی در منزل

کارهای مختلفی وجود دارند که می‌توانید برای کاهش درد و خشکی زانویتان انجام دهید که زندگی با آرتروز را هم کمی ‌آسان می‌کنند. برخی از موارد اصلی عبارتند از:

• سعی کنید وزن سالمی ‌متناسب با قدتان داشته باشید: یعنی اگر اضافه‌وزن دارید سعی کنید وزنتان را کم کنید چون استرس بیشتری روی مفاصلتان می‌گذارد و می‌تواند آرتروز را تشدید کند.
• مرتب ورزش کنید: ورزش می‌تواند به تقویت مفاصلتان کمک کند و سلامت فیزیکی کلی‌تان را هم بهبود بخشد. از پزشک یا فیزیوتراپیستتان درباره بهترین نوع ورزش سوال کنید.
• از عصا برای کاهش استرس روی مفصل زانویتان کمک بگیرید.
• حتماً کفش‌های مناسب بپوشید: ترجیحاً با کفی نرم، ضخیم، و با ضربه‌گیری مناسب.
• از پد حرارتی یا پک یخ برای کاهش درد استفاده کنید: هیچ کدام از این دو مورد را مستقیم روی پوستتان اعمال نکنید چون شاید باعث سوختگی شوند؛ پس آن‌ها را اول در یک حوله یا کهنه بپیچید و بعد روی پوستتان قرار دهید.
• خوب بخوابید: حتماً باید خواب شبانه خوبی داشته باشید. اگر در طول شب با درد یا ناراحتی بیدار می‌شوید، قبل از رفتن به رختخواب، مسکن بخورید. حمام آب گرم قبل از خواب می‌تواند به شما در خوابیدن کمک کند. اگر حمام‌رفتن و خروج از آن به صورت وان برایتان سخت است، از دوش آب گرم استفاده کنید. بالشت بین زانوها (اگر به یک سمت می‌خوابید)، بطری‌های آب داغ و پتوهای الکتریکی هم می‌توانند برای شروع خواب و در واقع به خواب‌رفتن موثر باشند.
• وسایل و تجهیزات کمکی: با یک متخصص کاردرمانی درباره وسایل کمکی مثل عصا، عصای زیر بغل، و واکر چهارچرخ صحبت کنید. این ابزارها همین‌طور می‌توانند به کاهش بار از روی زانوهای شما و حفظ تعادل کمک کنند. اما برخی از انواع بریس‌های زانو، نوار و کفی‌های گووه‌ای کفش برای آرتروز زانو خیلی توصیه نمی‌شوند. پس بهترین این است که با پزشکتان درباره بهترین گزینه مناسب مشورت کنید.
• خطرات لغزش و افتادن: ریسک افتادن را در منزل با چک کردن هر گونه موقعیت خطرناک مثل سطوح برآمده، فرش، سیم‌های برق، و غیره کاهش دهید.

راه‌کارهایی برای پیش‌گیری از آرتروز

در برخی موارد، آرتروز زمینه ژنتیکی دارد. اما به آن معنا نیست که فرد آن را اجتناب‌ناپذیر تلقی کند. یعنی هم‌چنان راه‌هایی برای پیش‌گیری از آن وجود دارد که عبارتند از:

1. از بروز آسیب جلوگیری کنید

بروز آسیب به مفصل در دوران بلوغ یا اوائل جوانی می‌تواند زمینه را برای آرتروز در سنین بالاتر فراهم کند. برای پرهیز از آسیب مفصلی حین ورزش‌های روزمره یا حرفه‌ای، باید:

• چند دقیقه قبل از شروع آن ورزش خودتان را گرم کنید.
• کفش مناسبی بپوشید که جذب ضربه و پایداری خوبی برای شما فراهم می‌آورد.
• روی آسفالت و بتن ندوید.
• حین پریدن، همزمان با دو زانوی خم شده فرود بیایید.
• حین کشش تا جایی که می‌توانید پاهایتان (feet) را صاف نگه دارید تا از پیچ‌خوردگی زانو جلوگیری کنید.
• حین خم‌کردن زانوها، از 90 درجه بیشتر آن‌ها را خم نکنید.
• پس از انجام ورزش‌های شدید، تمارین سردکردن انجام دهید.

اگر از آسیب مفصلی رنج می‌برید، درمان را پیگیری کنید و دقت داشته باشید که از آسیب بیشتر جلوگیری کنید مثلاً از بریس استفاده کنید تا مفصل درگیرشده را باثبات کنید.

2. عضلاتتان را قوی نگه دارید

رابطه قوی‌ای بین داشتن عضلات ران ضعیف و شانس بروز آرتروز زانو وجود دارد. عضلات به ساپورت مفاصل شما کمک می‌کنند. برای همین داشتن عضلات قوی خیلی در پیش‌گیری از آرتروز موثر است. شنا و دوچرخه‌سواری مثال‌های خوبی از ورزش‌هایی هستند که خیلی بار سنگینی روی مفاصل شما وارد نمی‌کنند.

اگر همین الان دچار آرتروز هستید و از بابت درد پس از ورزش نگرانی دارید، از پزشک یا فیزیوتراپیست خود راهنمایی بخواهید تا به شما کمک کند فعالیتتان را ادامه دهید. شاید استفاده از پک‌های سرد و گرم و یا مسکن را به شما پیشنهاد کنند.

فیزیوتراپیست‌ها بهترین مربی ورزشی هستند که بیماری شما را ارزیابی کرده و ورزش متناسب با سطحتان را تجویز می‌کنند. در این کار، از یک رویکرد تدریجی و مرحله‌ به‌ مرحله کمک می‌گیرند. حتماً در انجام برنامه ورزشی مناسبتان باید پشت کار داشته باشید.

3. وزنتان را کنترل کنید

اضافه وزن استرس مضاعفی روی مفاصل شما ایجاد می‌کند خصوصاً مفاصلی که وزن بدن را تحمل می‌کنند مثل زانو، باسن، و عضلات پا (feet). باری که روی مفاصل زانوهایتان می‌گذارید می‌تواند تا چهار برابر وزن خود بدنتان باشد. اگر اضافه وزن دارید اما دچار آرتروز نیستید، کاهش وزن به شما در پیش‌گیری از این بیماری کمک می‌کند. اگر هم همین الان دچار آرتروز هستید، کاهش وزن به شما در بهبود علائم این بیماری کمک می‌نماید.

4. غذای سالم بخورید

اگرچه رژیم غذایی خاصی برای پیش‌گیری از آرتروز وجود ندارد، اما خوردن رژیم غذایی متعادل می‌تواند به داشتن وزن ایده‌آل کمک کند، که خودش برای مفاصل خیلی مفید است. همیشه بهترین کار دریافت ویتامین‌ها از رژیم غذایی و نه مکمل‌هاست. تاکنون شواهد قانع‌کننده‌ای مبنی بر اثربخشی امگا-3 یا مکمل‌های دیگر (شامل گلوکوزامین، کوندروتین، MSM، و غیره) یا ویتامین‌ها در پیش‌‌گیری از تخریب غضروف در بلندمدت وجود نداشته است.

5. بار را از روی مفاصلتان بردارید

از قراردادن استرس مداوم روی مفاصلتان خودداری کنید یعنی مثلاً مدام اشیای سنگین بلند نکنید. برای پیشگیری از آسیب حین بلندکردن اجسام، موارد زیر را رعایت کنید:

• قبل از بلندکردن، پاهایتان را از هم باز کنید تا بدن حالت ساپورت کافی داشته باشد.
• به شیئی که می‌خواهید آن را بلند کنید نزدیک شود و سپس با خم کردن زانوهایتان حالت چمباتمه به خودتان بگیرید.
• به جلو نگاه کنید در حالی که کمرتان صاف است و شیء را تا جای ممکن به سمت بدنتان نزدیک کنید. سپس آرام‌آرام جسم را با استفاده از عضلات باسن و زانو بلند کنید.
• برای گذاشتن شیء روی زمین حالت چمباتمه بگیرید.

برخی افراد شاید تصمیم بگیرند ورزش‌های شدیدی مثل دوی ماراتن، فوتبال، تنیس، بدمینتون و غیره را کنار بگذارند و به سراغ ورزش‌های ملایم‌تری مثل شنا، پیاده‌روی سبک، دوچرخه‌سواری، دویدن آهسته و غیره بروند.

ابزارهای کمکی مثل عصا به برخی افراد کمک می‌کند. برخی از انواع زانوبندها (بریس) و عصاها یا واکرها می‌توانند در تسکین درد مفصل و تربیت بهتر عضله موثر باشند.

فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند وضعیت مفصل شما را ارزیابی کنند و مناسب‌ترین برنامه ورزشی را برای شما تجویز کنند.

سخن آخر

آرتروز زانو با وجود شیوع بالا، همچنان قابل پیشگیری است بنابراین بهترین توصیه این است که ورزش و تناسب اندام را جدی بگیرید. با افزایش سن به طور مرتبط با پزشک خود در ارتباط باشید و در صورتی که علائم آرتروز زانو را احساس نمودید حتما برای بررسی‌های تخصصی نزد او بروید. آرتروز زانو در مراحل اولیه کاملا قابل مدیریت و درمان است.

سوالات پرتکرار

بهترین درمان برای آرتروز زانو چیست؟

انجام فیزیوتراپی می‌تواند بهترین درمان برای بهبود بازه حرکتی زانو و انعطاف‌پذیری مفصل باشد.

آیا درمان قطعی برای آرتروز زانو وجود دارد؟

درمان قطعی برای آرتروز زانو وجود ندارد و نوعی بیماری دائمی است. اما خبر خوب این است که درمان‌های حمایتی می‌توانند برخی از علائم را تسکین دهند.

آیا پیاده‌روی برای آرتروز زانو خوب است؟

در واقع، شانس تشدید درد در افرادی که از آرتروز زانو رنج می‌برند و به عنوان ورزش پیاده‌روی می‌کنند به شدت پایین‌تر خواهد بود.

آیا آرتروز دوطرفه شایع است؟

بله، معمولاً نتیجه تشدید آرتروز زانو و عدم درمان علائم اولیه آن است.

آیا تزریق ژل برای آرتروز جواب می‌دهد؟

تزریق ژل اکثراً در افرادی موثر است که آرتریت خفیف تا متوسط دارند. اما هم‌چنان درمان بحث‌برانگیزی است.

آیا می‌توانم با آرتروز زانو زندگی کنم؟

شما با داشتن ساپورت مناسب می‌توانید زندگی سالم و فعالی ولو با بیماری آرتروز داشته باشید. این بیماری لزوماً بدتر نمی‌شود.

بهترین رژیم غذایی برای آرتروز زانو چیست؟

از غذاهای التهاب‌زا مانند شکر، غذاهای به شدت سرخ‌شده، چربی اشباع، لبنیات پرچرب، چربی ترانس، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، الکل، و نگه‌دارنده‌هایی مثل MSG دوری کنید. غذاهای ضدالتهاب می‌توانند درد ناشی از آرتروز را تسکین دهند. این غذاها شامل میوه، سبزی، پروتئین بدون چربی، اسیدهای امگا-3، و غلات کامل می‌شوند.

چه ویتامین‌هایی برای آرتروز زانو خوب هستند؟

مکمل‌های مختلفی برای کاهش درد، خشکی، و علائم دیگر آرتروز وجود دارند. گلوکوزامین و کوندرویتین، اسیدهای امگا-3، SAM-e و کورکومین (ماده موثره زردچوبه) صرفاً چند مورد از این محصولات طبیعی هستند.

چه مکمل‌هایی غضروف زانو را بهبود می‌بخشند؟

گلوکوزامین. کوندرویتین مکمل‌هایی هستند که شاید موثر باشند اما پیشینه علمی‌ محکمی ‌درباره اثربخشی آن‌ها وجود ندارد.

آیا ممکن است در دهه 20 سالگی (دهه سوم زندگی) دچار آرتروز زانو بشویم؟

بله درست است، آرتریت می‌تواند زانوهای شما را حتی در همان دهه سوم زندگی درگیر کند خصوصاً اگر ورزش‌کارید یا اضافه‌وزن دارید یا چاق هستید.

آیا می‌توان با آرتروز زانو کوه‌پیمایی کرد؟

بله می‌توانید اما بهتر است خیلی مراقب باشید و حواستان به علائم درد و ناراحتی باشد.

آیا دوچرخه‌سواری بهترین گزینه برای آرتروز زانوست؟

بله، دوچرخه‌سواری و شنا دو مورد از بهترین ورزش‌ها برای آرتروز زانو هستند.

آیا استامینوفن در کاهش درد ناشی از آرتروز موثر است؟

تحقیقات نشان داده است که استامینوفن صرفاً درد خفیف را تسکین می‌دهد و در برخی موارد در مقایسه با دارونما در آرتروز زانو تسکین دردی نتواسته برای فرد ایجاد کند. اما برخی افراد گزارش کرده‌اند که به کاهش درد و تخفیف آن در حدی که بتوانند به فعالیت‌هایشان ادامه دهند کمک کرده است. (منبع)